əvvəli
Qasid qasidin dalına düzülmüşdü. Xotkara gündə bir xəbər gəlib çatırdı.
Özü də bir-birindən qara, bir-birindən bəd xəbərlər:
Bolu bəyin ölməyi, Ərəb Reyhanın ölməyi.
İndi də xəbər gəlib çatmışdı ki, Koroğlunun oğlu tapılıb gəlib.
Özü də necə oğul? Elə bir bundan hesabını apar ki, Koroğlunun özünü iki dəfə yıxıb.
Bu xəbəri eşidəndən sonra xotkarın əli lap yerdən-göydən üzüldü.
Tez bir qasidi bir namə ilə göndərdi Hasan paşaya ki, “gərək əlində
yağ da daşsa, qoyub özünü mənə yetirəsən”.
Hasan paşa namədən hali olub qaldı mat-məəttəl ki, necə eləsin?
Getsin, necə getsin? Getməsin, necə getməsin. Çox götür-qoydan sonra
baxdı ki, getməkdən başqa çarəsi yoxdu. Tədarük görüb, İstanbula
yola düşdü.
Xotkar Hasan paşanı görcək, elə birinci sözü bu oldu:
– Hasan paşa, bir mənə de görüm, nəyi gözləyirsən? Gözləyirsən
Koroğlu gəlib səni Toqatda, məni də İstanbulda öldürsün?!
Hasan paşa dilini saldı işə. Min yerdən min bəhanə gətirdi. Ancaq
heç biri bir quruşa dəymədi. Xotkarın axırıncı sözü bu oldu ki:
– Hasan paşa, bilmirəm. Sənə qırx gün möhlət verirəm. Ya budu
ki, gərək Çənlibeli dağıdıb, Koroğlunun başını gətirəsən, ya budu ki,
qırx birinci gün sənin özünü dar ağacından asdıracağam.
Hasan paşanın qüdrəti qalmadı ki, bircə kəlmə kəsə. Ordan durub,
birbaş gəldi Toqata. Qoşun böyüklərini yığıb başladı hazırlığa. İndi
Hasan paşa burada hazırlaşmaqda olsun, sənə deyim aşıq Cünundan.
Aşıq Cünun bütün bu şeylərin hamısını cikindən bikinə kimi əl
altından öyrənib, daban aldı Çənlibelə. Əhvalatı, necə ki, biz bilirdik,
eləcə Koroğluya danışdı. Koroğlu dedi:
– Eybi yoxdu. Siz öz işinizdə olun! Qoyun gəlsin. Hasan paşa ilə
də burada görüşərik.
Bu sözdə Dəli Həsən yeridi qabağa dedi:
– Koroğlu, özünə çox da arxayın olma. Buna Hasan paşa deyərlər.
Bu nə Bolu bəyə bənzəməz, nə də Ərəb Reyhana. Qoy biz də hazırlaşaq.
Dəlilər də, xanımlar da hamısı Dəli Həsənin fikrini bəyəndilər.
Axırda belə oldu ki, Dəli Həsən dəlilərin üç min say-seçməsini ayırıb,
Çənlibelin Toqat baxarındakı bəndərləri tutdu. Başladılar Hasan paşanı
gözləməyə.
Bir gün keçdi, beş gün keçdi, on beş gün keçdi, Hasan paşadan
xəbər çıxmadı.
Günlərin bir günü səhər tezdən Koroğlu bir də baxdı ki, budu,
keşikçi bir adam gətirir. Gəlhagəl, gəlhagəl, Koroğlu baxdı ki, bu adam
elçi paltarındadı. Soruşdu:
– Kimsən? Nə istəyirsən?
Elçi ədəb salamını yerinə yetirib dedi:
– Qoç Koroğlu, mən sənin dostun Ələmqulu xanın qasidiyəm.
Gəlmişəm sənə xəbər verəm ki, Ələmqulu xan öz başının adamları ilə
sənə qonaq gəlir.
Koroğlu dedi:
– Xoş gəlir, səfa gətirir. Hər kim mənə qonaq gəlsə, gözümün
üstündə yeri var.
Ondan Dəmirçioğlunu, Eyvazı, bir də Gürcüoğlu Məmmədi çağırdı
ki:
– Tez olun, hazırlıq görün! Gərək Ələmqulu xanı elə qarşılayaq ki,
Gürcüoğlu Məmmədin, bir də Ruqiyə xanımın başı aşağı olmasın.
Hazırlıq başlandı. Qoyun kəsən kim, ocaq yandıran kim, atını
tumarlayan kim, elə oldu ki, elə bil Çənlibel toya hazırlaşır. Koroğlu
tez bir adam qaçırtdı Dəli Həsənin yanına ki, bəs əhvalat belədi.
Qonaq gəlir. Tez gəlsin. Ondan üzünü tutdu elçiyə ki:
– Yaxşı, xan nə vaxt gələcək?
Elçi dedi:
– Qoç Koroğlu, xan gəlib. Mən onları Çənlibelin üç ağaclığındakı
bulağın başında qoyub gəldim. Dedilər ki, biz Koroğlunu burada
gözləyəcəyik.
Koroğlu qalxdı ayağa ki:
– Evin yıxılsın, bəs səhərdən niyə bunu mənə demirsən? Kişinin
yanında biabır olduq. De görüm, neçə nəfərdirlər?
Koroğlu hay vurdu yeddi yüz dəli atlansın. Özü də Dəli Mehtəri
səslədi ki, Qıratı gətirsin. Bəli, dəlilər atlandı. Qırat gəldi. Koroğlu
ayağını qoydu üzəngiyə ata minsin, nə fikirləşdi, nə fikirləşmədi,
birdən üzünü Bəlli Əhmədə tutub dedi:
– Bəlli Əhməd, mən qayıdınca o elçinin əlinə-ayağına zəncir
vurub, göz altında saxlarsan.
Bəlli Əhməd “baş üstə” deyib, o saat bir ağır kotan zəncirini saldı
elçinin boynuna. Elçi işi belə görəndə qışqırdı.
– Bu nədi? Mən bu saat gedib xana deyəcəyəm. Qonağın elçisini
də zəncirə vurarlar?
Bəlli Əhməd dedi:
– Ayə, narahat olma! Bu bizim qaydamızdı. Elə ki, Koroğlu qayıdıb
gəldi, ondan sonra səni lap yuxarı başda oturdacağam.
Elçi başladı dartınıb-çırpınmağa ki:
– Mənə heç bir şey lazım deyil. Bu saat məni buraxın, mən çıxıb
gedirəm.
Koroğlu nə fikirləşdi, nə fikirləşmədi, birdən misri qılıncı çəkib
cumdu elçinin üstünə, tutdu onun boğazından ki:
– Bu saat de görüm, sən kimsən? Buraya nəyə gəlmisən? Yoxsa
başını bədənindən ayıracağam.
Elçi işi belə görəndə düşdü Koroğlunun ayaqlarına ki:
– Amanın bir günüdü, Koroğlu! Bir qələtdi eləmişəm əcdadım ilə.
Mənə yazığın gəlsin. Bir sürü külfətim var. Aman ver, deyim.
Koroğlu dedi:
– Amandı de! Amma yalan desən, vay halına!
Elçi dedi:
– Vallah-billah, bircə kəlmə yalan desəm, hər nə bilirsən elə!
Necə ki, var, düzünü deyəcəyəm. Amma gərək söz verəsən ki, məni
buraxacaqsan.
Dəlilər, xanımlar hamısı mat-məəttəl qaldılar ki, görəsən bu nə
sirrdi. Koroğlu dedi:
– Dedim sənə ki, amandasan. Danış!
Elçi başladı ki:
– Can Koroğlu, mən səhərdən hər nə demişəmsə hamısı yalandı.
Mən heç bilmirəm ki, Ələmqulu xan kimdi. Məni buraya göndərən
toqatlı Hasan paşadı. Budu, on beş min qoşun ilə gəlib sənin üstünə.
Bu adla istəyir ki, səni aparıb qabaqca özünü tuta, sonra da Çənlibelə
yeriş eləyə.
Koroğlu qayıdıb oturdu, dedi:
– Yaxşı, bəs qoşun hardadı?
Elçi dedi:
– Biz buraya axşam çatmışıq. Gecə ilə qoşunu bəndərgahlarda gizlədib,
özü yüz-yüz əlli adamla səni bulaq başında gözləyir.
Koroğlu getdi fikrə. Elə bu dəmdə Dəli Həsənin dalınca gedən
adam başı lovlu gəldi ki:
354
– Hər yeri ələk-vələk elədim. Nə Dəli Həsən var, nə də dəlilər..
Bütün bəndərgahlar da boşdu.
Koroğlu qalxıb tutdu onun boğazından ki:
– Sən nə danışırsan?
Dəli dedi:
– Can Koroğlu, məni niyə öldürürsən? Mən işin olanın sənə
deyirəm. İnanmırsan adam göndər, yoxlatdır.
Tez dəlilərdən bir neçəsini göndərdilər. Xəbər gəldi ki, bəs deyilən
doğrudu. Nə Dəli Həsən var, nə də ki, dəlilər. Koroğlunun gözləri
döndü qan çanağına. Elə oldu ki, day bir adam cürət eləyə bilmədi
ağzını açıb bir kəlmə dinə. Nigar xanım işi belə görəndə durub gəldi
qabağa. Dedi:
– Koroğlu, belə dayanmaqdan bir şey çıxmaz. Olan olub. İndi bir
tədbir görmək lazımdı. De görək, nə eləyək. O necə deyərlər, düşmən
kəsib qapının ağzını.
Koroğlu elə bil yatmışdı, oyandı. Durdu ayağa. Amma durdu, nə
durdu. Elə qalxdı ki, elə bil Qaf dağı gurultu ilə yerindən oynadı. Elə
bircə bunu dedi ki:
– Neynək. Qoy olsun.
Sonra üzün Eyvaza tutdu, dedi:
– Dəlilərdən iki min götürüb kəsərsən bəndərgahları. Onu-bunu
bilmirəm. Çənlibelə bir adam buraxsan, başını özüm kəsəcəyəm.
Ondan döndü Dəli Mehtərə, dedi:
– Dəlilərdən yetmiş nəfər götür. Hasan paşanın qabağına gedəcəyik.
Koroğlunun bu sözündən dəlilər qaynamağa başladılar. Koroğlu
baxdı ki, dəlilər buna razı deyillər. Amma qorxudan da bir adam cürət
eləyə bilmir ki, danışsın, dedi:
– Tez olun! Gərək Hasan paşa başa düşməsin ki, biz onun işdəklərini
bilmişik.
Sonra üzünü tutdu Dəmirçioğluya, dedi:
– Qorxmursan ki?
Dəmirçioğlu güldü, dedi:
– Can Koroğlu, sən rüsxət ver, onları kotan zənciri ilə Toqatacan
qovlayım. Qorxmaq nədi?
Koroğlu dedi:
– Hazırla zəncirini! Yerdə qalan dəlilərin hamısını götürüb kəsərsən
Yağı qoruğunun bəndərini. Elə ki, mən dava başladım, özünü
vurarsan qoşuna. Ya budu gərək hamımız qırılaq, ya budu gərək
Çənlibelə düşmən ayağı dəyməyə. Amma dəstənin içinə qorxaq adam
buraxma. Araya pərxaşlıq salar.
Qərəz, Koroğlu elə ki, deməlisini dedi, tapşırılmasını tapşırıb qurtardı,
atı mindi, Dəli Mehtəri də yetmiş dəli ilə götürüb düzəldi yola.
Çənlibel dəydi bir-birinə. Eyvaz hay vurdu, iki min dəli belə ayrıldı.
Dəmirçioğlu hay vurdu, iki min dəli belə ayrıldı. İşi belə görəndə
xanımlar da qalxdılar ayağa. Qılınc götürdülər, altdan geyinib üstdən
qıfıllandılar. Eyvaza qoşulub bəndərgahlara çıxdılar. İndi hərə öz
işində olsun, bir görək Koroğlugil nə elədilər.
Koroğlu dəlilər də yanında gəlib çatdı elçinin dediyi bulağın yanına.
Koroğlu elə gedirdi ki, guya heç bir şeydən xəbəri yoxdu. Bulağa bir
az qalmış baxdı ki, budu necə elçi demişdi, olar yüz, yüz əlli adam
əyləşiblər burada. Elə ki, Koroğlugili gördülər, hamısı qalxdılar ayağa.
Koroğlu da gəlib çatdı. Ucadan bir xoş gəldin eləyib soruşdu:
– Bəs hanı xan?
– Koroğlu, xan yoxdu, gələn paşadı. Sənə mən zəhmət vermişəm.
Ancaq məni gərək bağışlayasan. Mən qorxdum ki, sən gəlməyəsən,
odu ki, sənin dostun Ələmqulu xanın adını verdim.
Koroğlu dedi:
– Gəlmisən, lap yaxşı eləmisən. Qonaq ki var, bizim əzizimizdi,
iki gözümüzdü. Buyurun gedək! Hamınıza gözümüz üstə yer var.
Hasan paşa dedi:
– Əziz olasan. Mən elə bilməsəydim, heç Toqatdan durub buraya
gəlməzdim. Mən bilirdim ki, sən mərd adamsan. Məni bu qoca vaxtımda
başı aşağı eləməzsən.
Koroğlu dedi:
– Allah eləməsin. Başı aşağı düşmənin olsun. Buyurun gedək!
Ayə, Dəli Mehtər qonaqlara yol göstər!
Hasan paşa dedi:
– Yox, Koroğlu, gəl elə biz söhbəti indi buradaca eləyək. Eybi
yoxdu. Elə getmiş kimi varıq. Vaxt olar, inşallah Çənlibelə də gedərik.
Bir də mən Çənlibelə belə getmək istəmirəm. Oraya, Allah qoysa,
mən gərək başqa cür gedəm.
Koroğlu hərifin sözlərini başa düşdü. Ürəyində dedi: “Ay sənin o
meyidini görüm. Allah qoysa səni Çənlibelə mən öz istədiyim kimi
aparacağam”.
Koroğlu Hasan paşa ilə danışa-danışa ətrafa nəzər yetirdi. Gördü
qoca tülkü qoşunu elə gizlədib ki, bir nəfərinin də başı görsənmir.
Hasan paşa dedi:
– Düş, Koroğlu! Düş, elə söhbətimizi bu bulağın başında eləyək.
Koroğlu bir yoldaşlarına baxdı, başa düşdü ki, heç kəs onun atdan
düşməyinə razı deyil. Heç, əslinə baxsan, belə yerdə atdan düşmək
ağıllı iş də deyildi. Amma ki, Koroğlu bunu öz qeyrətinə sığışdıra
bilmədi. Fikirləşdi ki, əgər atdan düşməsəm, deyərlər qorxdu. Odu ki,
elə birdən aşırılıb atdan düşdü, yüyəni Dəli Mehtərə verib, özü Hasan
paşanın yanına gəldi. Koroğlu elə cəld atdan düşdü ki, dəlilər heç bir
şey eləyə bilmədilər. Durub gözləməyə başladılar.
Bəli, elə ki, Koroğlu ilə Hasan paşa bulağın başında qabaq-qabağa
əyləşdilər, Hasan paşa sözə başlayıb dedi:
– Koroğlu, məni xotkar sənin yanına göndərib. Bəsdi bu qədər
xotkara düşmən oldun. İstəyirəm xotkarla səni barışdıram. Xotkar deyir,
o mənim böyük oğlum, Bürcü Sultan kiçik oğlum. İstəyir, köçüb yanıma
gəlsin, istəyir elə Çənlibeldə otursun. İstəyir bütün qoşun sərkərdəliyini
ona tapşırım. Sən də day uşaq deyilsən. Bilirsən ki, bu işin
axırı yoxdu. Cavanlıq idi, elədin. O necə deyərlər, day həvəsdi, bəsdi.
Gəl bu daşı ətəyindən tök. Elə buradan birbaşa mənimlə gedək
İstanbula, qurtarsın getsin.
Koroğlu dedi:
– Hasan paşa, adam var, o necə deyərlər, dil işlədər, adam var əl
işlədər. Mən indiyə kimi əl işlətmişəm. Odu ki, dildə sənin kimi
yağlı-yağlı kəsib doğraya bilməyəcəyəm. Mən sözü bir dəfə deyərəm.
Onu da dəyişmərəm. Nə qədər ki, bu dünyada mən varam, xotkar var,
mən ona düşmənəm. Siz elə bilməyin ki, mən sizin işlərinizi bilmirəm.
Xotkar səni buraya niyə göndərib, sən buraya necə gəlmisən,
hamısı mənə bəllidi. Mən Koroğluyam. Məni aldatmaq, tora salmaq
olmaz. Əlim, ayağım dəyməmiş qoşununu da götür, çıx burdan get!
Mən xotkara da düşmənəm, sənə də.
Bunu deyib, Koroğlu durdu ayağa, Hasan paşa da durdu. Amma
Koroğlunun gözü ətrafda idi. Hasan paşa nə elədi, nə cürə xəbər verdisə,
Koroğlu bir də baxdı ki, dörd bir ətrafdan qoşun qalxdı ayağa.
Yavaş-yavaş başladılar yeriməyə. Koroğlu gördü ki, hə, necə fikirləşmişdisə
eləcədi. Hasan paşa onu salıb qoşunun düz ortasına. Özü də
qoşun nə qədərdi? Adam elə bil göbələkdi yerdən çıxır. Bir su içim
saatda dörd bir tərəf oldu adam.
Koroğlu bir belə baxdı, dedi:
– Hasan paşa, sən deyirdin ki, mən xotkarın böyük oğluyam. Yaxşı,
bəs oğulu atanın yanına aparmaq üçün bu qoşun, bu sursat, bu cəbbəxana
nəyə lazımdı?
Hasan paşa dedi:
– Koroğlu, sən indi mənim əlimdə əsirsən. Burada on beş min
qoşun var. Min canın olsa, biri mənim əlimdən qurtarmayacaq. Gəl
nahaq qana bais olma! Öz xoşunla təslim ol!
Koroğlu ətrafına nəzər salıb gördü qoşun getdikcə irəliləyir. Lap
üzük qaşı kimi qalıblar arada. Dedi:
– Hasan paşa, özün bilirsən ki, necə dəfələrlə mənim əlimə fürsət
düşüb, amma səni öldürməmişəm. Sən elə bilmə ki, mən səndən
qorxmuşam, ya öldürə bilməmişəm. Yox, mən səni, bax, bu gün üçün
saxlayırdım. İndi ya sənə verən Allah, ya mənə.
Koroğlu bunu deyib istədi ata tərəf getsin. Hasan paşa hökm elədi,
başındakı adamlar birdən siyirtməqılınc töküldülər onun üstünə. Dəli
Mehtər istədi dəlilərə hay vursun, Koroğlu əl elədi ki:
– Dayan!
Ondan döndü, paşaya dedi:
– Hasan paşa, gəl bu qoşunu qırdırma! Sən də atını min, mən də.
Bu meydanda vuruşaq. Ya sən məni öldür, ya mən səni. Bununla da
davamız qurtarsın.
Hasan paşa dedi:
– Bunlar hamısı qorxaqlıqdandı. Mən sənin fikrini başa düşürəm.
Sən bizi yubatmaq istəyirsən. Ancaq keçmiş ola. Xotkarın fərmanı
budu ki, sənin ya başını aparam, ya özünü.
Hasan paşa bunu deyib birdən başının adamlarına hay vurdu ki:
– Tutun, bağlayın qollarını!
Adamlar töküldülər. Koroğlu əlindəki şeşpəri tovlayıb bir sağa
hərlədi, bir sola hərlədi, özünə yol açıb çıxdı. Dəli Mehtər Qıratı buraxdı.
At bir dəfə fınxırıb dördəmə özünü yetirdi Koroğluya. Koroğlu qızılquş
kimi sıçrayıb atın belinə düşdü. Ondan üzün Hasan paşaya tutub
dedi:
Mən dəliyə hədyan söyləmə paşa,
Hünərlisən, gəl meydana, əfəndim!
Dağıdar ölkəni, çevirrəm taxtın,
Bularam cəmdəyin qana, əfəndim!
Mən bələdəm sənin cəngi-şəstinə,
Qılınc çəkib girrəm bu gün qəsdinə,
Hayqırıb meydanda gəlsəm üstünə,
Yetirərəm səni cana, əfəndim!
Baş əymərəm xotkar yazan fərmana,
Gələrsən əlimdən axır amana,
Koroğluyam, nərəm çıxar asmana,
Qoşun qaçar dörd bir yana, əfəndim!
Söz tamama yetişdi. Koroğlu bir dəli nərə çəkib özün vurdu qoşuna.
Hasan paşa da hay vurdu, qoşun dörd tərəfdən töküldü. Koroğlu üzün
Yağı qoruğuna tərəf tutub dedi:
Mərd igidlər dava günü gəlibdi,
At sürüb meydana çıxan gündü bu.
Müxənnətlər tər savaşa varıbdı,
Vuruban atından yıxan gündü bu.
Comərd igid heç qaçarmı meydandan?
Qılınc çəkib hayıf alaq düşmandan,
Qorxaq kəslər boyun əyib pünhandan
Sinilib xəlvətdən baxan gündü bu.
Qoç Koroğlu, qılınc götür dəstinə.
Müxənnət paşalar dolub qəsdinə,
Qarı düşman hücum edib üstünə,
Nizəni gözünə soxan gündü bu.
Dəmirçioğluya elə bir işarə bəs idi. Hay vurdu, dəlilər siyirməqılınc
töküldü qoşunun üstünə. Hasan paşa işi belə görəndə hay vurdu
ki, qoşun o tərəfə yerisin.
Koroğlu dedi:
– Hasan paşa, görürsən ki? Bax, indi sən mənim əlimdəsən. Bir
həmlədə səni yerlə yeksan elərəm. Amma ki, dəymirəm. Qoşununa
sərkərdəlik elə.
Dava qızışdı. Koroğlu dəliləri davada görəndə ürəyi telləndi. Dedi:
Dolun at belinə, qoç dəlilərim,
Xotkarı taxtından endirək, hoydu!
Talayaq mülkünü, alaq canını,
Evini başına endirək, hoydu!
Şığıyıb üstünə qəddini bükək,
Gərək Çənlibelə min əsir çəkək!
Paşanın başında gəlin turp əkək!
Şahın çırağını söndürək, hoydu!
Bir hayqırsam, polad qollar boşalar,
Düşmanlar əlimdən çəkər haşalar,
Öldürək xotkarlar, qıraq paşalar,
Meydanı məhşərə döndərək, hoydu.
Qeysəri öldürək, sərdarı tutaq.
Böyüyün, kiçiyin qol-qola çataq,
Ərəb at döşünə cümləsin qataq,
Çənlibelə əsir göndərək hoydu.
Gələr Koroğlunun damaqlı çağı,
Dəlilər məclisdə, xan Eyvaz sağı.
Aladı gözləri, qaşları yağı,
Bulğarlı xanımı dindirək hoydu!
Söz elə təzəcə tamam olmuşdu ki, qoşunun dal tərəfindən nərə
səsi gəldi. Koroğlu da, Hasan paşa da hər ikisi geri döndülər. Koroğlu
baxdı ki, Dəli Həsən üç min dəli ilə daldan özünü vurdu Hasan paşanın
qoşununa. Koroğlu qaldı məəttəl ki, bu necə olan işdi. O əvvəl-əvvəl
elə bildi ki, Dəli Həsən Hasan paşanın köməyinə gəlir. Baxdı ki,
kömək nədi? Dəli Həsən bir su içim saatda Hasan paşanın qoşununu
qatım-qatım qatlayıb, ağnatdı bu tərəfə. Dava qızışdı, nə qızışdı. Dəli
Həsən qızğın davada qışqırıb dedi:
– Ayə, Dəmiçrioğlu, vur!.. Qabaq sənin, dal mənim. Görək kim tez
qurtaracaq?
Dəmirçioğlu sözü eşitcək, qılıncı atdı yerə. Əl eləyib belindən kotan
zəncirini açdı. Dedi:
– Dəli Həsən, mənim dəstəm xırdadı. Görürəm ki, zənciri tovlamasam
səndən geri qalacağam. Ya mədəd!
Zənciri başladı hərləməyə. Qabaq kəsildi, dal kəsildi. Ortada da
Koroğlu özü. Qoşun başladı sağa, sola yayılmağa.
Eyvaz Hasan paşanın qoşununu belə görəndə qalxdı ayağa. Atı
minib bəndərgahlardakı dəlilərə hay vurdu. İki min dəli də Eyvazla sol
tərəfdən təpildi qoşuna. Koroğlu işi belə görəndə Qıratı cövlana
gətirdi, dedi:
Qıratım kişnəyib girər,
Atılar meydan başına.
Qılınc çəkib dəlilərim,
Od ələr düşman başına.
Yaxşı ər yaxşı at minər,
Ortada göstərər hünər,
Atılanda nizə, şeşpər,
Qaldırar qalxan başına.
Gər girişsəm çalhaçala,
Quş gərəkdi, qanad sala,
Çəkib uçurdaram qala,
Bəy, paşa, sultan başına.
Dava günündə Eyvaz xan
Yüz yağıya verməz aman,
Dolanıb olasan qurban,
Bir elə oğlan başına.
İgiddə olar namus, ar,
Dar gündə görər gücü kar.
Koroğlu, dəlilər, Nigar,
Yığılar dövran başına.
Hasan paşa gördü iş şuluqdu. Belə getsə buradan bir nəfər adam
qurtara bilməyəcək. Odu ki, hərci badabad deyib atın başını döndərdi,
bir dəstə qoşunla Koroğluya hücum elədi. Koroğlu Misri qılıncı çəkib
onları qabaqladı. De bir sağa vurdu, bir sola vurdu, qoşunun ağzını
sındırıb qaçağa saldı. Üzün dəlilərə tutub dedi:
Xotkar üstümüzə qoşun göndərdi,
Qırın, dəlilərim, eyləyək cəngi.
Çıxın qarınca tək dolun hər yandan,
Bilin ölkələrin mənəm firəngi.
Əlli nədi, altmış nədi, yüz nədi?
Daldalarda tənə-tənə söz nədi?
Dərə nədi, təpə nədi, düz nədi?
Mənəm gürbələrin şiri, pələngi!
Yaranandan bu meydanda tək mənəm,
Hər ləkə paşaya boyun əymənəm,
Qəsəm olsun, tər savaşdan dönmənəm,
Axır suda sınar suyun səhəngi!
Koroğlu fərmanı mərdi-mərdana,
Can-dil ilə qılınc vurram düşmana.
Baş əymirəm nə sultana, nə xana,
Mənəm igidlərin yeki-irəngi!
Axır ki, qoşun davam gətirə bilməyib təslim oldu. Koroğlu hay
vurub davanı dayandırdı. Hasan paşanın özünü də əsirlərin qabağına
salıb Çənlibelə gətirdi. Ondan üzün dəlilərə tutub dedi:
– Hanı Dəli Həsən?
Dəli Həsən dəlilərin içindən çıxıb Koroğlunun qabağına gəldi.
Yetişəndə qılıncın çıxardı, iki əllərinin üstündə tutub Koroğlunun
qabağında diz çökdü. Dedi:
– Qoç Koroğlu, hər şeydən qabaq mənim böyük bir taqsırım var.
Gərək ondan keçəsən. Mən sənə xəbər verməmiş bəndərgahları boşaldıb,
dəliləri götürüb getmişdim. Amma onu deyim ki, mən qəsdən
belə eləmişdim. Hasan paşanın qoşun ilə gəlməyini keşikçilər axşamdan
mənə dedilər. Onun qoşunu necə yerbəyer eləməyini, necə pusqu
düzəltdiyini mən görmüşdüm. Qorxdum ki, işi sənə xəbər versəm,
Çənlibelə səs düşə, düşmən işi bilə, fikrini dəyişə. Odu ki, səssizsəmirsiz
dəstəni götürüb gecə ilə onların dalında pusquya girdim.
Koroğlu dedi:
– Afərin. Mən elə belə də fikirləşirdim. Mən indi sənin bu günkü
işinin əvəzini vermək istəyirəm.
Ondan üzün tutdu Hasan paşaya. Dedi:
– Hasan paşa, sən mənim yolumda Mahmud paşanın qızı Dona
xatunu keçəl Həmzəyə verdirdin. Camal paşanın qızı Dünya xanımı da
Bolu bəyə vermək istəyirdin, ancaq ona qismət olmadı. Eşitdiyimə
görə sənin Bulqar xanım adında bir qızın var. Onu gərək Dəli Həsənə
verəsən. Götür bu saat bir namə yaz, göndər, Bulqar xanım gəlsin buraya.
Qorxma, bizdə bir qayda var, hərə öz istədiyinə gedir. Bəyənər
gedər, bəyənməz genə də sənin qızındı. Səninlə birinci şərtim budu.
Hasan paşa dedi:
– De görüm, ikinci şərtin nədi?
Koroğlu dedi:
– Hələ sən naməni yaz, ver, sonra da ikinci şərtimi deyəcəyəm.
Hasan paşa gördü ayrı əlac yoxdu. Kağız götürüb Koroğlunun
dediyi kimi yazdı. Koroğlu naməni alıb qoydu cibinə.
Ondan dedi:
– Hasan paşa, indi qulaq as, ikinci şərtimi deyim. Ancaq əslində
şərt deyil, mənim əhdimdi. İndi yerinə gəlib.
Koroğlu bunu deyib üzünü tutdu Dəli Mehtərə, dedi:
– Ayə, Dəli Mehtər, Qıratla Düratı buraya çək!
Dəli Mehtər o saat Qıratla Düratı çəkdi ortalığa.
Koroğlu dedi:
– Hasan paşa, mənim atam Alı kişi səni kişi bilib, bu iki atı sənə
bağışlamaq istədi. Bu yaxşılığın əvəzində sən bu atların üstündə onun
iki gözlərini çıxartdırdın. Odu ki, bu Çənlibelə gələndən mən əhd
eləmişəm. İndi əhdim yerinə gəlib. Nə qədər ki, ömrün var, Çənlibeldə
qalıb bu iki ata mehtər olacaqsan.
Ustad deyir bir neçə gündən sonra Bulqar xanım Çənlibelə gəldi.
Koroğlu onu Dəli Həsənə verib toyunu elədi.
davamı
Qasid qasidin dalına düzülmüşdü. Xotkara gündə bir xəbər gəlib çatırdı.
Özü də bir-birindən qara, bir-birindən bəd xəbərlər:
Bolu bəyin ölməyi, Ərəb Reyhanın ölməyi.
İndi də xəbər gəlib çatmışdı ki, Koroğlunun oğlu tapılıb gəlib.
Özü də necə oğul? Elə bir bundan hesabını apar ki, Koroğlunun özünü iki dəfə yıxıb.
Bu xəbəri eşidəndən sonra xotkarın əli lap yerdən-göydən üzüldü.
Tez bir qasidi bir namə ilə göndərdi Hasan paşaya ki, “gərək əlində
yağ da daşsa, qoyub özünü mənə yetirəsən”.
Hasan paşa namədən hali olub qaldı mat-məəttəl ki, necə eləsin?
Getsin, necə getsin? Getməsin, necə getməsin. Çox götür-qoydan sonra
baxdı ki, getməkdən başqa çarəsi yoxdu. Tədarük görüb, İstanbula
yola düşdü.
Xotkar Hasan paşanı görcək, elə birinci sözü bu oldu:
– Hasan paşa, bir mənə de görüm, nəyi gözləyirsən? Gözləyirsən
Koroğlu gəlib səni Toqatda, məni də İstanbulda öldürsün?!
Hasan paşa dilini saldı işə. Min yerdən min bəhanə gətirdi. Ancaq
heç biri bir quruşa dəymədi. Xotkarın axırıncı sözü bu oldu ki:
– Hasan paşa, bilmirəm. Sənə qırx gün möhlət verirəm. Ya budu
ki, gərək Çənlibeli dağıdıb, Koroğlunun başını gətirəsən, ya budu ki,
qırx birinci gün sənin özünü dar ağacından asdıracağam.
Hasan paşanın qüdrəti qalmadı ki, bircə kəlmə kəsə. Ordan durub,
birbaş gəldi Toqata. Qoşun böyüklərini yığıb başladı hazırlığa. İndi
Hasan paşa burada hazırlaşmaqda olsun, sənə deyim aşıq Cünundan.
Aşıq Cünun bütün bu şeylərin hamısını cikindən bikinə kimi əl
altından öyrənib, daban aldı Çənlibelə. Əhvalatı, necə ki, biz bilirdik,
eləcə Koroğluya danışdı. Koroğlu dedi:
– Eybi yoxdu. Siz öz işinizdə olun! Qoyun gəlsin. Hasan paşa ilə
də burada görüşərik.
Bu sözdə Dəli Həsən yeridi qabağa dedi:
– Koroğlu, özünə çox da arxayın olma. Buna Hasan paşa deyərlər.
Bu nə Bolu bəyə bənzəməz, nə də Ərəb Reyhana. Qoy biz də hazırlaşaq.
Dəlilər də, xanımlar da hamısı Dəli Həsənin fikrini bəyəndilər.
Axırda belə oldu ki, Dəli Həsən dəlilərin üç min say-seçməsini ayırıb,
Çənlibelin Toqat baxarındakı bəndərləri tutdu. Başladılar Hasan paşanı
gözləməyə.
Bir gün keçdi, beş gün keçdi, on beş gün keçdi, Hasan paşadan
xəbər çıxmadı.
Günlərin bir günü səhər tezdən Koroğlu bir də baxdı ki, budu,
keşikçi bir adam gətirir. Gəlhagəl, gəlhagəl, Koroğlu baxdı ki, bu adam
elçi paltarındadı. Soruşdu:
– Kimsən? Nə istəyirsən?
Elçi ədəb salamını yerinə yetirib dedi:
– Qoç Koroğlu, mən sənin dostun Ələmqulu xanın qasidiyəm.
Gəlmişəm sənə xəbər verəm ki, Ələmqulu xan öz başının adamları ilə
sənə qonaq gəlir.
Koroğlu dedi:
– Xoş gəlir, səfa gətirir. Hər kim mənə qonaq gəlsə, gözümün
üstündə yeri var.
Ondan Dəmirçioğlunu, Eyvazı, bir də Gürcüoğlu Məmmədi çağırdı
ki:
– Tez olun, hazırlıq görün! Gərək Ələmqulu xanı elə qarşılayaq ki,
Gürcüoğlu Məmmədin, bir də Ruqiyə xanımın başı aşağı olmasın.
Hazırlıq başlandı. Qoyun kəsən kim, ocaq yandıran kim, atını
tumarlayan kim, elə oldu ki, elə bil Çənlibel toya hazırlaşır. Koroğlu
tez bir adam qaçırtdı Dəli Həsənin yanına ki, bəs əhvalat belədi.
Qonaq gəlir. Tez gəlsin. Ondan üzünü tutdu elçiyə ki:
– Yaxşı, xan nə vaxt gələcək?
Elçi dedi:
– Qoç Koroğlu, xan gəlib. Mən onları Çənlibelin üç ağaclığındakı
bulağın başında qoyub gəldim. Dedilər ki, biz Koroğlunu burada
gözləyəcəyik.
Koroğlu qalxdı ayağa ki:
– Evin yıxılsın, bəs səhərdən niyə bunu mənə demirsən? Kişinin
yanında biabır olduq. De görüm, neçə nəfərdirlər?
Koroğlu hay vurdu yeddi yüz dəli atlansın. Özü də Dəli Mehtəri
səslədi ki, Qıratı gətirsin. Bəli, dəlilər atlandı. Qırat gəldi. Koroğlu
ayağını qoydu üzəngiyə ata minsin, nə fikirləşdi, nə fikirləşmədi,
birdən üzünü Bəlli Əhmədə tutub dedi:
– Bəlli Əhməd, mən qayıdınca o elçinin əlinə-ayağına zəncir
vurub, göz altında saxlarsan.
Bəlli Əhməd “baş üstə” deyib, o saat bir ağır kotan zəncirini saldı
elçinin boynuna. Elçi işi belə görəndə qışqırdı.
– Bu nədi? Mən bu saat gedib xana deyəcəyəm. Qonağın elçisini
də zəncirə vurarlar?
Bəlli Əhməd dedi:
– Ayə, narahat olma! Bu bizim qaydamızdı. Elə ki, Koroğlu qayıdıb
gəldi, ondan sonra səni lap yuxarı başda oturdacağam.
Elçi başladı dartınıb-çırpınmağa ki:
– Mənə heç bir şey lazım deyil. Bu saat məni buraxın, mən çıxıb
gedirəm.
Koroğlu nə fikirləşdi, nə fikirləşmədi, birdən misri qılıncı çəkib
cumdu elçinin üstünə, tutdu onun boğazından ki:
– Bu saat de görüm, sən kimsən? Buraya nəyə gəlmisən? Yoxsa
başını bədənindən ayıracağam.
Elçi işi belə görəndə düşdü Koroğlunun ayaqlarına ki:
– Amanın bir günüdü, Koroğlu! Bir qələtdi eləmişəm əcdadım ilə.
Mənə yazığın gəlsin. Bir sürü külfətim var. Aman ver, deyim.
Koroğlu dedi:
– Amandı de! Amma yalan desən, vay halına!
Elçi dedi:
– Vallah-billah, bircə kəlmə yalan desəm, hər nə bilirsən elə!
Necə ki, var, düzünü deyəcəyəm. Amma gərək söz verəsən ki, məni
buraxacaqsan.
Dəlilər, xanımlar hamısı mat-məəttəl qaldılar ki, görəsən bu nə
sirrdi. Koroğlu dedi:
– Dedim sənə ki, amandasan. Danış!
Elçi başladı ki:
– Can Koroğlu, mən səhərdən hər nə demişəmsə hamısı yalandı.
Mən heç bilmirəm ki, Ələmqulu xan kimdi. Məni buraya göndərən
toqatlı Hasan paşadı. Budu, on beş min qoşun ilə gəlib sənin üstünə.
Bu adla istəyir ki, səni aparıb qabaqca özünü tuta, sonra da Çənlibelə
yeriş eləyə.
Koroğlu qayıdıb oturdu, dedi:
– Yaxşı, bəs qoşun hardadı?
Elçi dedi:
– Biz buraya axşam çatmışıq. Gecə ilə qoşunu bəndərgahlarda gizlədib,
özü yüz-yüz əlli adamla səni bulaq başında gözləyir.
Koroğlu getdi fikrə. Elə bu dəmdə Dəli Həsənin dalınca gedən
adam başı lovlu gəldi ki:
354
– Hər yeri ələk-vələk elədim. Nə Dəli Həsən var, nə də dəlilər..
Bütün bəndərgahlar da boşdu.
Koroğlu qalxıb tutdu onun boğazından ki:
– Sən nə danışırsan?
Dəli dedi:
– Can Koroğlu, məni niyə öldürürsən? Mən işin olanın sənə
deyirəm. İnanmırsan adam göndər, yoxlatdır.
Tez dəlilərdən bir neçəsini göndərdilər. Xəbər gəldi ki, bəs deyilən
doğrudu. Nə Dəli Həsən var, nə də ki, dəlilər. Koroğlunun gözləri
döndü qan çanağına. Elə oldu ki, day bir adam cürət eləyə bilmədi
ağzını açıb bir kəlmə dinə. Nigar xanım işi belə görəndə durub gəldi
qabağa. Dedi:
– Koroğlu, belə dayanmaqdan bir şey çıxmaz. Olan olub. İndi bir
tədbir görmək lazımdı. De görək, nə eləyək. O necə deyərlər, düşmən
kəsib qapının ağzını.
Koroğlu elə bil yatmışdı, oyandı. Durdu ayağa. Amma durdu, nə
durdu. Elə qalxdı ki, elə bil Qaf dağı gurultu ilə yerindən oynadı. Elə
bircə bunu dedi ki:
– Neynək. Qoy olsun.
Sonra üzün Eyvaza tutdu, dedi:
– Dəlilərdən iki min götürüb kəsərsən bəndərgahları. Onu-bunu
bilmirəm. Çənlibelə bir adam buraxsan, başını özüm kəsəcəyəm.
Ondan döndü Dəli Mehtərə, dedi:
– Dəlilərdən yetmiş nəfər götür. Hasan paşanın qabağına gedəcəyik.
Koroğlunun bu sözündən dəlilər qaynamağa başladılar. Koroğlu
baxdı ki, dəlilər buna razı deyillər. Amma qorxudan da bir adam cürət
eləyə bilmir ki, danışsın, dedi:
– Tez olun! Gərək Hasan paşa başa düşməsin ki, biz onun işdəklərini
bilmişik.
Sonra üzünü tutdu Dəmirçioğluya, dedi:
– Qorxmursan ki?
Dəmirçioğlu güldü, dedi:
– Can Koroğlu, sən rüsxət ver, onları kotan zənciri ilə Toqatacan
qovlayım. Qorxmaq nədi?
Koroğlu dedi:
– Hazırla zəncirini! Yerdə qalan dəlilərin hamısını götürüb kəsərsən
Yağı qoruğunun bəndərini. Elə ki, mən dava başladım, özünü
vurarsan qoşuna. Ya budu gərək hamımız qırılaq, ya budu gərək
Çənlibelə düşmən ayağı dəyməyə. Amma dəstənin içinə qorxaq adam
buraxma. Araya pərxaşlıq salar.
Qərəz, Koroğlu elə ki, deməlisini dedi, tapşırılmasını tapşırıb qurtardı,
atı mindi, Dəli Mehtəri də yetmiş dəli ilə götürüb düzəldi yola.
Çənlibel dəydi bir-birinə. Eyvaz hay vurdu, iki min dəli belə ayrıldı.
Dəmirçioğlu hay vurdu, iki min dəli belə ayrıldı. İşi belə görəndə
xanımlar da qalxdılar ayağa. Qılınc götürdülər, altdan geyinib üstdən
qıfıllandılar. Eyvaza qoşulub bəndərgahlara çıxdılar. İndi hərə öz
işində olsun, bir görək Koroğlugil nə elədilər.
Koroğlu dəlilər də yanında gəlib çatdı elçinin dediyi bulağın yanına.
Koroğlu elə gedirdi ki, guya heç bir şeydən xəbəri yoxdu. Bulağa bir
az qalmış baxdı ki, budu necə elçi demişdi, olar yüz, yüz əlli adam
əyləşiblər burada. Elə ki, Koroğlugili gördülər, hamısı qalxdılar ayağa.
Koroğlu da gəlib çatdı. Ucadan bir xoş gəldin eləyib soruşdu:
– Bəs hanı xan?
– Koroğlu, xan yoxdu, gələn paşadı. Sənə mən zəhmət vermişəm.
Ancaq məni gərək bağışlayasan. Mən qorxdum ki, sən gəlməyəsən,
odu ki, sənin dostun Ələmqulu xanın adını verdim.
Koroğlu dedi:
– Gəlmisən, lap yaxşı eləmisən. Qonaq ki var, bizim əzizimizdi,
iki gözümüzdü. Buyurun gedək! Hamınıza gözümüz üstə yer var.
Hasan paşa dedi:
– Əziz olasan. Mən elə bilməsəydim, heç Toqatdan durub buraya
gəlməzdim. Mən bilirdim ki, sən mərd adamsan. Məni bu qoca vaxtımda
başı aşağı eləməzsən.
Koroğlu dedi:
– Allah eləməsin. Başı aşağı düşmənin olsun. Buyurun gedək!
Ayə, Dəli Mehtər qonaqlara yol göstər!
Hasan paşa dedi:
– Yox, Koroğlu, gəl elə biz söhbəti indi buradaca eləyək. Eybi
yoxdu. Elə getmiş kimi varıq. Vaxt olar, inşallah Çənlibelə də gedərik.
Bir də mən Çənlibelə belə getmək istəmirəm. Oraya, Allah qoysa,
mən gərək başqa cür gedəm.
Koroğlu hərifin sözlərini başa düşdü. Ürəyində dedi: “Ay sənin o
meyidini görüm. Allah qoysa səni Çənlibelə mən öz istədiyim kimi
aparacağam”.
Koroğlu Hasan paşa ilə danışa-danışa ətrafa nəzər yetirdi. Gördü
qoca tülkü qoşunu elə gizlədib ki, bir nəfərinin də başı görsənmir.
Hasan paşa dedi:
– Düş, Koroğlu! Düş, elə söhbətimizi bu bulağın başında eləyək.
Koroğlu bir yoldaşlarına baxdı, başa düşdü ki, heç kəs onun atdan
düşməyinə razı deyil. Heç, əslinə baxsan, belə yerdə atdan düşmək
ağıllı iş də deyildi. Amma ki, Koroğlu bunu öz qeyrətinə sığışdıra
bilmədi. Fikirləşdi ki, əgər atdan düşməsəm, deyərlər qorxdu. Odu ki,
elə birdən aşırılıb atdan düşdü, yüyəni Dəli Mehtərə verib, özü Hasan
paşanın yanına gəldi. Koroğlu elə cəld atdan düşdü ki, dəlilər heç bir
şey eləyə bilmədilər. Durub gözləməyə başladılar.
Bəli, elə ki, Koroğlu ilə Hasan paşa bulağın başında qabaq-qabağa
əyləşdilər, Hasan paşa sözə başlayıb dedi:
– Koroğlu, məni xotkar sənin yanına göndərib. Bəsdi bu qədər
xotkara düşmən oldun. İstəyirəm xotkarla səni barışdıram. Xotkar deyir,
o mənim böyük oğlum, Bürcü Sultan kiçik oğlum. İstəyir, köçüb yanıma
gəlsin, istəyir elə Çənlibeldə otursun. İstəyir bütün qoşun sərkərdəliyini
ona tapşırım. Sən də day uşaq deyilsən. Bilirsən ki, bu işin
axırı yoxdu. Cavanlıq idi, elədin. O necə deyərlər, day həvəsdi, bəsdi.
Gəl bu daşı ətəyindən tök. Elə buradan birbaşa mənimlə gedək
İstanbula, qurtarsın getsin.
Koroğlu dedi:
– Hasan paşa, adam var, o necə deyərlər, dil işlədər, adam var əl
işlədər. Mən indiyə kimi əl işlətmişəm. Odu ki, dildə sənin kimi
yağlı-yağlı kəsib doğraya bilməyəcəyəm. Mən sözü bir dəfə deyərəm.
Onu da dəyişmərəm. Nə qədər ki, bu dünyada mən varam, xotkar var,
mən ona düşmənəm. Siz elə bilməyin ki, mən sizin işlərinizi bilmirəm.
Xotkar səni buraya niyə göndərib, sən buraya necə gəlmisən,
hamısı mənə bəllidi. Mən Koroğluyam. Məni aldatmaq, tora salmaq
olmaz. Əlim, ayağım dəyməmiş qoşununu da götür, çıx burdan get!
Mən xotkara da düşmənəm, sənə də.
Bunu deyib, Koroğlu durdu ayağa, Hasan paşa da durdu. Amma
Koroğlunun gözü ətrafda idi. Hasan paşa nə elədi, nə cürə xəbər verdisə,
Koroğlu bir də baxdı ki, dörd bir ətrafdan qoşun qalxdı ayağa.
Yavaş-yavaş başladılar yeriməyə. Koroğlu gördü ki, hə, necə fikirləşmişdisə
eləcədi. Hasan paşa onu salıb qoşunun düz ortasına. Özü də
qoşun nə qədərdi? Adam elə bil göbələkdi yerdən çıxır. Bir su içim
saatda dörd bir tərəf oldu adam.
Koroğlu bir belə baxdı, dedi:
– Hasan paşa, sən deyirdin ki, mən xotkarın böyük oğluyam. Yaxşı,
bəs oğulu atanın yanına aparmaq üçün bu qoşun, bu sursat, bu cəbbəxana
nəyə lazımdı?
Hasan paşa dedi:
– Koroğlu, sən indi mənim əlimdə əsirsən. Burada on beş min
qoşun var. Min canın olsa, biri mənim əlimdən qurtarmayacaq. Gəl
nahaq qana bais olma! Öz xoşunla təslim ol!
Koroğlu ətrafına nəzər salıb gördü qoşun getdikcə irəliləyir. Lap
üzük qaşı kimi qalıblar arada. Dedi:
– Hasan paşa, özün bilirsən ki, necə dəfələrlə mənim əlimə fürsət
düşüb, amma səni öldürməmişəm. Sən elə bilmə ki, mən səndən
qorxmuşam, ya öldürə bilməmişəm. Yox, mən səni, bax, bu gün üçün
saxlayırdım. İndi ya sənə verən Allah, ya mənə.
Koroğlu bunu deyib istədi ata tərəf getsin. Hasan paşa hökm elədi,
başındakı adamlar birdən siyirtməqılınc töküldülər onun üstünə. Dəli
Mehtər istədi dəlilərə hay vursun, Koroğlu əl elədi ki:
– Dayan!
Ondan döndü, paşaya dedi:
– Hasan paşa, gəl bu qoşunu qırdırma! Sən də atını min, mən də.
Bu meydanda vuruşaq. Ya sən məni öldür, ya mən səni. Bununla da
davamız qurtarsın.
Hasan paşa dedi:
– Bunlar hamısı qorxaqlıqdandı. Mən sənin fikrini başa düşürəm.
Sən bizi yubatmaq istəyirsən. Ancaq keçmiş ola. Xotkarın fərmanı
budu ki, sənin ya başını aparam, ya özünü.
Hasan paşa bunu deyib birdən başının adamlarına hay vurdu ki:
– Tutun, bağlayın qollarını!
Adamlar töküldülər. Koroğlu əlindəki şeşpəri tovlayıb bir sağa
hərlədi, bir sola hərlədi, özünə yol açıb çıxdı. Dəli Mehtər Qıratı buraxdı.
At bir dəfə fınxırıb dördəmə özünü yetirdi Koroğluya. Koroğlu qızılquş
kimi sıçrayıb atın belinə düşdü. Ondan üzün Hasan paşaya tutub
dedi:
Mən dəliyə hədyan söyləmə paşa,
Hünərlisən, gəl meydana, əfəndim!
Dağıdar ölkəni, çevirrəm taxtın,
Bularam cəmdəyin qana, əfəndim!
Mən bələdəm sənin cəngi-şəstinə,
Qılınc çəkib girrəm bu gün qəsdinə,
Hayqırıb meydanda gəlsəm üstünə,
Yetirərəm səni cana, əfəndim!
Baş əymərəm xotkar yazan fərmana,
Gələrsən əlimdən axır amana,
Koroğluyam, nərəm çıxar asmana,
Qoşun qaçar dörd bir yana, əfəndim!
Söz tamama yetişdi. Koroğlu bir dəli nərə çəkib özün vurdu qoşuna.
Hasan paşa da hay vurdu, qoşun dörd tərəfdən töküldü. Koroğlu üzün
Yağı qoruğuna tərəf tutub dedi:
Mərd igidlər dava günü gəlibdi,
At sürüb meydana çıxan gündü bu.
Müxənnətlər tər savaşa varıbdı,
Vuruban atından yıxan gündü bu.
Comərd igid heç qaçarmı meydandan?
Qılınc çəkib hayıf alaq düşmandan,
Qorxaq kəslər boyun əyib pünhandan
Sinilib xəlvətdən baxan gündü bu.
Qoç Koroğlu, qılınc götür dəstinə.
Müxənnət paşalar dolub qəsdinə,
Qarı düşman hücum edib üstünə,
Nizəni gözünə soxan gündü bu.
Dəmirçioğluya elə bir işarə bəs idi. Hay vurdu, dəlilər siyirməqılınc
töküldü qoşunun üstünə. Hasan paşa işi belə görəndə hay vurdu
ki, qoşun o tərəfə yerisin.
Koroğlu dedi:
– Hasan paşa, görürsən ki? Bax, indi sən mənim əlimdəsən. Bir
həmlədə səni yerlə yeksan elərəm. Amma ki, dəymirəm. Qoşununa
sərkərdəlik elə.
Dava qızışdı. Koroğlu dəliləri davada görəndə ürəyi telləndi. Dedi:
Dolun at belinə, qoç dəlilərim,
Xotkarı taxtından endirək, hoydu!
Talayaq mülkünü, alaq canını,
Evini başına endirək, hoydu!
Şığıyıb üstünə qəddini bükək,
Gərək Çənlibelə min əsir çəkək!
Paşanın başında gəlin turp əkək!
Şahın çırağını söndürək, hoydu!
Bir hayqırsam, polad qollar boşalar,
Düşmanlar əlimdən çəkər haşalar,
Öldürək xotkarlar, qıraq paşalar,
Meydanı məhşərə döndərək, hoydu.
Qeysəri öldürək, sərdarı tutaq.
Böyüyün, kiçiyin qol-qola çataq,
Ərəb at döşünə cümləsin qataq,
Çənlibelə əsir göndərək hoydu.
Gələr Koroğlunun damaqlı çağı,
Dəlilər məclisdə, xan Eyvaz sağı.
Aladı gözləri, qaşları yağı,
Bulğarlı xanımı dindirək hoydu!
Söz elə təzəcə tamam olmuşdu ki, qoşunun dal tərəfindən nərə
səsi gəldi. Koroğlu da, Hasan paşa da hər ikisi geri döndülər. Koroğlu
baxdı ki, Dəli Həsən üç min dəli ilə daldan özünü vurdu Hasan paşanın
qoşununa. Koroğlu qaldı məəttəl ki, bu necə olan işdi. O əvvəl-əvvəl
elə bildi ki, Dəli Həsən Hasan paşanın köməyinə gəlir. Baxdı ki,
kömək nədi? Dəli Həsən bir su içim saatda Hasan paşanın qoşununu
qatım-qatım qatlayıb, ağnatdı bu tərəfə. Dava qızışdı, nə qızışdı. Dəli
Həsən qızğın davada qışqırıb dedi:
– Ayə, Dəmiçrioğlu, vur!.. Qabaq sənin, dal mənim. Görək kim tez
qurtaracaq?
Dəmirçioğlu sözü eşitcək, qılıncı atdı yerə. Əl eləyib belindən kotan
zəncirini açdı. Dedi:
– Dəli Həsən, mənim dəstəm xırdadı. Görürəm ki, zənciri tovlamasam
səndən geri qalacağam. Ya mədəd!
Zənciri başladı hərləməyə. Qabaq kəsildi, dal kəsildi. Ortada da
Koroğlu özü. Qoşun başladı sağa, sola yayılmağa.
Eyvaz Hasan paşanın qoşununu belə görəndə qalxdı ayağa. Atı
minib bəndərgahlardakı dəlilərə hay vurdu. İki min dəli də Eyvazla sol
tərəfdən təpildi qoşuna. Koroğlu işi belə görəndə Qıratı cövlana
gətirdi, dedi:
Qıratım kişnəyib girər,
Atılar meydan başına.
Qılınc çəkib dəlilərim,
Od ələr düşman başına.
Yaxşı ər yaxşı at minər,
Ortada göstərər hünər,
Atılanda nizə, şeşpər,
Qaldırar qalxan başına.
Gər girişsəm çalhaçala,
Quş gərəkdi, qanad sala,
Çəkib uçurdaram qala,
Bəy, paşa, sultan başına.
Dava günündə Eyvaz xan
Yüz yağıya verməz aman,
Dolanıb olasan qurban,
Bir elə oğlan başına.
İgiddə olar namus, ar,
Dar gündə görər gücü kar.
Koroğlu, dəlilər, Nigar,
Yığılar dövran başına.
Hasan paşa gördü iş şuluqdu. Belə getsə buradan bir nəfər adam
qurtara bilməyəcək. Odu ki, hərci badabad deyib atın başını döndərdi,
bir dəstə qoşunla Koroğluya hücum elədi. Koroğlu Misri qılıncı çəkib
onları qabaqladı. De bir sağa vurdu, bir sola vurdu, qoşunun ağzını
sındırıb qaçağa saldı. Üzün dəlilərə tutub dedi:
Xotkar üstümüzə qoşun göndərdi,
Qırın, dəlilərim, eyləyək cəngi.
Çıxın qarınca tək dolun hər yandan,
Bilin ölkələrin mənəm firəngi.
Əlli nədi, altmış nədi, yüz nədi?
Daldalarda tənə-tənə söz nədi?
Dərə nədi, təpə nədi, düz nədi?
Mənəm gürbələrin şiri, pələngi!
Yaranandan bu meydanda tək mənəm,
Hər ləkə paşaya boyun əymənəm,
Qəsəm olsun, tər savaşdan dönmənəm,
Axır suda sınar suyun səhəngi!
Koroğlu fərmanı mərdi-mərdana,
Can-dil ilə qılınc vurram düşmana.
Baş əymirəm nə sultana, nə xana,
Mənəm igidlərin yeki-irəngi!
Axır ki, qoşun davam gətirə bilməyib təslim oldu. Koroğlu hay
vurub davanı dayandırdı. Hasan paşanın özünü də əsirlərin qabağına
salıb Çənlibelə gətirdi. Ondan üzün dəlilərə tutub dedi:
– Hanı Dəli Həsən?
Dəli Həsən dəlilərin içindən çıxıb Koroğlunun qabağına gəldi.
Yetişəndə qılıncın çıxardı, iki əllərinin üstündə tutub Koroğlunun
qabağında diz çökdü. Dedi:
– Qoç Koroğlu, hər şeydən qabaq mənim böyük bir taqsırım var.
Gərək ondan keçəsən. Mən sənə xəbər verməmiş bəndərgahları boşaldıb,
dəliləri götürüb getmişdim. Amma onu deyim ki, mən qəsdən
belə eləmişdim. Hasan paşanın qoşun ilə gəlməyini keşikçilər axşamdan
mənə dedilər. Onun qoşunu necə yerbəyer eləməyini, necə pusqu
düzəltdiyini mən görmüşdüm. Qorxdum ki, işi sənə xəbər versəm,
Çənlibelə səs düşə, düşmən işi bilə, fikrini dəyişə. Odu ki, səssizsəmirsiz
dəstəni götürüb gecə ilə onların dalında pusquya girdim.
Koroğlu dedi:
– Afərin. Mən elə belə də fikirləşirdim. Mən indi sənin bu günkü
işinin əvəzini vermək istəyirəm.
Ondan üzün tutdu Hasan paşaya. Dedi:
– Hasan paşa, sən mənim yolumda Mahmud paşanın qızı Dona
xatunu keçəl Həmzəyə verdirdin. Camal paşanın qızı Dünya xanımı da
Bolu bəyə vermək istəyirdin, ancaq ona qismət olmadı. Eşitdiyimə
görə sənin Bulqar xanım adında bir qızın var. Onu gərək Dəli Həsənə
verəsən. Götür bu saat bir namə yaz, göndər, Bulqar xanım gəlsin buraya.
Qorxma, bizdə bir qayda var, hərə öz istədiyinə gedir. Bəyənər
gedər, bəyənməz genə də sənin qızındı. Səninlə birinci şərtim budu.
Hasan paşa dedi:
– De görüm, ikinci şərtin nədi?
Koroğlu dedi:
– Hələ sən naməni yaz, ver, sonra da ikinci şərtimi deyəcəyəm.
Hasan paşa gördü ayrı əlac yoxdu. Kağız götürüb Koroğlunun
dediyi kimi yazdı. Koroğlu naməni alıb qoydu cibinə.
Ondan dedi:
– Hasan paşa, indi qulaq as, ikinci şərtimi deyim. Ancaq əslində
şərt deyil, mənim əhdimdi. İndi yerinə gəlib.
Koroğlu bunu deyib üzünü tutdu Dəli Mehtərə, dedi:
– Ayə, Dəli Mehtər, Qıratla Düratı buraya çək!
Dəli Mehtər o saat Qıratla Düratı çəkdi ortalığa.
Koroğlu dedi:
– Hasan paşa, mənim atam Alı kişi səni kişi bilib, bu iki atı sənə
bağışlamaq istədi. Bu yaxşılığın əvəzində sən bu atların üstündə onun
iki gözlərini çıxartdırdın. Odu ki, bu Çənlibelə gələndən mən əhd
eləmişəm. İndi əhdim yerinə gəlib. Nə qədər ki, ömrün var, Çənlibeldə
qalıb bu iki ata mehtər olacaqsan.
Ustad deyir bir neçə gündən sonra Bulqar xanım Çənlibelə gəldi.
Koroğlu onu Dəli Həsənə verib toyunu elədi.
davamı
