-
Aslan Quliyev:
- Nə yaxşı ki, biz 37-ci ildə yaşamamışıq. Bu adamlar heç kəsə ehtiyac duymazdılar, özləri bizi o binanın qabağına düzüb güllələyərdilər.
Fərhad Yalquzaq:
- Şərif Ağayarın özünə də, yazısına da hörmət edirəm. Məncə, Şərif bəy ordan çıxarılmaqla heç nə itirməyib ki, qazanıb.
"Ədəbi Azadlıq" müsabiqəsinin hekayə onluğundakı yazarları yaxından tanıtmaqda davam edirik. Bu dəfə həmmsöhbətlərimiz yazıçılar Azad Qaradərəli, Aslan Quliyev və Fərhad Yalquzaq (İsgəndərov) oldular.
Azad Qaradərəli “Lal çayın sahilində”, Fərhad Yalquzaq “Azadlıq ruhu”, Aslan Quliyev “Günəşi əvəz eləyən qız” hekayələri ilə onluğa düşüblər.
“BU DƏFƏ GÖZLƏYİRDİM”
Şahnaz Bəylərqızı:
- Onluğa düşəcəyinizi gözləyirdinizmi?
Azad Qaradərəli:
- Gözləyirdim. Mən artıq dördüncü dəfədir bu müsabiqədə iştirak edirəm. İlk hekayəm onluğa düşməmişdi, düzdür. Amma ikinci dəfə ikinci yeri tutdum və AzadlıqRadiosu məni netbookla mükafatlandırdı. Üçüncü cəhddə isə heç iyirmiliyə də düşmədim. Mən həmişə deyirəm ki, əsərimi müsabiqəyə oxunması üçün göndərirəm. Münsiflər nə qərar verər, sonranın işidir. Bu dəfə... gözləyirdim. Hekayəmə ümidim vardı. Axı müəllif bilir. Bu hekayədə danışılanlar olmuş əhvalatdır. Sərhədlər söküləndə mən də ordaydım, bir yaşlı kişi yaxınlaşdı. O mənə danışdı ki, anam bu tayda qalmışdı, xalam o tayda, aranı tikanlı məftillər kəsdi-filan. O da içimdə yığılmışdı və mən onu bir vaxt məqalə kimi qələmə almışdım, ancaq müsabiqə vaxtı Arazın o üzündə və bu üzündə qalan iki bacının əhvalatını hekayə kimi yazdım.
“BİLSƏYDİM, DOST-TANIŞA DEYƏRDİM SƏSDƏN-ZADDAN GÖNDƏRƏRDİLƏR”
Fərhad Yalquzaq:
- Açığı, mənim üçün böyük sürpriz oldu. Bu gün mənə telefon zəngi gəldi, AzadlıqRadiosunun əməkdaşı hekayəmin onluğa düşdüyünü dedi.
Ş.Bəylərqızı:
- Yəni bu günə kimi bilmirdiz?
F.Yalquzaq:
- Açığı, hekayəmi bura göndərəndən sonra müsabiqədə iştirakım yadımdan çıxıb. Heç izləməmişəm də prosesi. Bayaq Azad bəyə dedim ki, bilsəydim dost-tanışa deyərdim səsdən-zaddan yollayardılar. Xoş sürpriz oldu. O ki qaldı hekayənin məğzinə, hər insanın abstrakt arzuları olur. Məsələn, həmişə düşünürəm ki, bir gün gözümü açıb görüm bu Bakı şəhərində heç kim yoxdur, bir tək mən qalmışam. Sonra da deyirəm, görəsən, mən neylərdim. Hekayə də bunun üstündə qurulub, mən bir gün yuxudan ayılıram ki, küçələrdə insan yoxdur, maşın yoxdur...
VİRTUAL DOSTLAR AZADLIQ RADİOSUNUN MÜSABİQƏSİNDƏ RASTLAŞDILAR
Ş.Bəylərqızı:
- Azad bəy, 59 yaşınız var, hekayələr yazırsız... Bir az geniş tanıyaq sizi...
A.Qaradərəli:
- Zəngilanın Qaradərə kəndində doğulmuşam, 1954-cü ildə. İlk hekayələr kitabım 1987-ci ildə çap olunub. Ondan sonra daha iki kitabım çıxıb, bir də uşaqlar üçün kitab yazmışam, onu saymıram. Sonuncu kitabım “Burda Yer fırlanmırdı” adlanır. Roman və hekayələrdən ibarətdir. “Yazı” ədəbiyyat jurnalının redaktoruyam.
F.Yalquzaq:
- Qəbələdə doğulmuşam, amma Bakıda böyümüşəm. Əslində, mən rəssamam, Rəssamlar İttifaqının da üzvüyəm. Daim sərgilərdə, beynəlxalq simpoziumlarda, festivallarda iştirak edirəm, mükafatlarım var. Ədəbiyyata necə gəldim? Mən yazmağa şeirlə başlamışam. Üçüncü sinifdə belə bir şeir də yazmışdım: “Uçdu göylərə böyük bir gəmi, həmin gəmidə Qaqarin əmi”. Mənim nəsrim gündəliklərim olub, qırxdan çox gündəliyim var. Tələbəlikdə hər günümü yazmışam, elə olub 8-10 səhifə yazırdım. Sonda baxdım ki, nəsə yaza bilirəm, dedim ki, nəyə görə özümü yoxlamayım. Dostlardan yaxşı rəylər ala-ala yazmağa başladım.
A.Qaradərəli:
- Biz Fərhad bəylə virtual aləmdən tanışıq. İlk dəfə sizin efirdə rastlaşdıq. Fərhad bəy mənə romanını göndərmişdi, çox gözəldir, müasir ruhda, elə hekayənin ruhunda yazılıb. Bu nömrədən çap edəcəyik.
“RƏSSAMLIQDAN DA, YAZIÇILIQDAN DA ZÖVQ ALIRAM”
Ş.Bəylərqızı:
- Bir rəssamı yazmağa vadar edən nədir? Rənglərin qüdrəti tükənəndə sözəmi qüvvət verir?
F.Yalquzaq:
- Rənglə də ruhu, hissiyyatı ifadə eləmək olur. Ancaq belə baxıram ki, sözün imkanı daha çoxdur. Yoldaşım deyir ki, sən rəssam olanda daha fərqliydin, indisə daha çox özünə qapılırsan, bizdən aralanırsan. Bəlkə də bu ailə münasibətlərində təsirini göstərir, ancaq mənim başqa çıxış yolu yoxdur. Yaradıcı insanın ürəyində deməyə sözü varsa və onu deyə bilmirsə, bu hal onu məhv edə bilər. Ona görə də o hansısa dəyərləri qurban verməli olur. Bu dəqiqə hər ikisindən də - rəssamlıqdan da, yazıçılıqdan da zövq alıram. Yazı yaza bilməyəndə rəsm çəkirəm. Rəsm çəkəndə də yaza bilmirəm. Belə şeylər var...
“NƏNƏMİN SANDIĞINDAN ÇIXAN AZƏRBAYCAN NAĞILLARI, VAĞZAL MÜHİTİ VƏ İŞĞAL YAZMAĞIMA SƏBƏB OLDU”
A.Qaradərəli:
- Mən də Fərhad bəyin dediyi kimi ədəbiyyata şeirlə gəlmişəm. Amma onları çap etdirmirəm. Bəzi roman və hekayələrdə obrazların dilindən verirəm. Mən niyə yazmışam? Özüm də bilmirəm. Deyim sizə ki, bizim evdə böyük kitabxana, yazmağa şərait var idi, belə şey olmayıb. Mən ilk bədii kitabı nənəmin sandığında görmüşəm. O bir sandıq almışdı, onun içindən bir kitab çıxdı, üz qabığı da cırılmışdı. Birinci ya ikinci sinifdə oxuyurdum. O kitabı acgözlüklə qarmaladım. Mənim ilk kitabım sandıqdan çıxan “Azərbaycan nağılları” idi... Özümdən fərqli bir dünyayla tanışlığım Mincivan qəsəbəsində olub. Bir neçə rayonun adamlarının yığışdığı böyük qəsəbə idi, ordan həm Qərbi Azərbaycana, Ermənistana, həm də Bakıya qatarlar gedirdi. O vağzal mühiti içərimi dəyişdi. İlk yazılarımı o vağzaldan, Mincivandan aldığım təkanla yazmışam. Nənəmin sandığı, Mincivan qəsəbəsi və təbii ki, işğal yazmağıma səbəb oldu.
“BİZ KİFAYƏT QƏDƏR ÇƏKİLMİŞİK, ARTIQ KÜNCƏ SIXIŞDIRILMIŞIQ”
Aslan Quliyev:
- Mən onluğa düşəcəyimi gözləmirdim. Azərbaycanda ədalətli müsabiqələr keçirilməsinə inanmıram. Amma yazırıq, yazdıqlarımızı da harasa təqdim etməliyik. Düzdür, keçən il də onluğa düşmüşdüm. Amma hər dəfə də bunu gözləmirəm. Bu müsabiqə başlayanda cavanlar həşir saldılar ki, yaşlılar çəkilməlidir. Biz kifayət qədər çəkilmişik. Artıq küncə sıxışdırılmışıq. Bundan o yana varmı? Qaldı, hekayəmə. Mənim qəhrəmanım günəş doğanda doğur, batanda batır, yəni günəş doğanda görür, günəş batanda görmür. Nə bəladırsa, mən son zamanlar nə yazıramsa, tənqidçilərimiz, oxucularımız Amerika, Rusiya filmləri arasında oxşarlıq tapmağa çalışırlar. Amma mən o filmləri görməmişəm. Sadəcə, hamı kimi yazmayan, hamını təkrarlamayan müəllif görən kimi dərhal qəlblərində şübhə baş qaldırır: aha bu, bizimki deyil. Amma bunu mən yazmışam!
Ş.Bəylərqızı:
- Yardımlıda yazıb-yaratmaq, ədəbi mühitin nəbzini tutmaq çətin olmur?
A.Quliyev:
- Əsla, əsla! Mən bir aya yaxın şəhərdə qaldım. Orda tüstüdən, tıxacdan, səs-küydən boğulurdum. Burda tamam səssizlikdir, təmizlik, dağlar, ağaclar, yazmaq ləzzət edir. İnternetlə ədəbi aləmlə əlaqə saxlamaq asandır. Düzdür, indi internetim yoxdur, külək qırıb... Mən Yardımlıda doğulmuşam. Yeniyetməlikdən yazmışam. Amma 20 ilə yaxın müddətdə bircə cümləmi hansısa qəzetdə, jurnalda çap etdirə bilməmişəm. Ölkə dağılandan, ədəbiyyat süqut edəndən sonra nəhəng jurnallar, nəşriyyatlar çap üçün material tapmayanda məni çap etməyə başlayıblar. Sonra internetdə, virtual aləmdə görünməyə başlamışam. Məni ilk çap edənlər də cavan uşaqlar olub. Daha sonra kitablarım çıxıb. Yazmaq narkotik kimidir, aludə olursan, geri çəkilə bilmirsən.
Ş.Bəylərqızı:
- Aslan bəy dediniz ki, indiyədək sıxışdırılmısız. Kimləriydi sizi sıxışdıran?
A.Quliyev:
- Kənddən böyük ümidlərlə gəlirdim, qapıları döyürdüm. Hamısı da geri yola salırdı... Allaha şükr indi çap olunmaq imkanı genişdir. Amma çap olunsaq da, bunun qarşılığı yoxdur. Yazıçı yazır və əvəzində qonorar almırsa, qələmlə dolana bilmirsə, yazmağın mənası varmı?
Ş.Bəylərqızı:
- Azad Qaradərəli də Aslan Quliyev kimi 1980-ci illər nəslindəndir. Həmin nəslin nümayəndələrində bəzən inciklik hiss olunur, bəzən özlərini itirilmiş nəsil kimi qələmə verirlər.
A.Qaradərəli:
- Yox, mən incik deyiləm. Mənim xalqıma, ölkəmə o təpiklər dəyibsə, biri də mənə dəyməliydi. İmperiya dağılandan sonrakı müsibətləri, işğalı, qaçqınlığı deyirəm... O ki qaldı, çap olunmağa. Çox böyük təzyiq, baryer vardı. Böyük qonorar da varıydı axı. Onu da bölüşürdülər. Dədə-bala ədəbiyyatıydı, əmioğlu-dayıoğlu ədəbiyyatıydı, qayınata-qayınana ədəbiyyatıydı... Bu saat da bu proses davam edir. Və onlar o boyda qonorarı bizim kimi kənddən-kəsəkdən gələn yetim-yesirə, məsələn, sandıqdan bir kitab tapıb yazıçı olmaq istəyən uşağa verməzdilər təbii ki. Aslandan fərqli olaraq mənim bir növ talismanım, ədəbiyyata yolumu açan adam var idi, o, Sabir Əhmədliydi, Allah ona rəhmət etsin. Ona təqdim etdiyim hekayəmi çapa verdi, ardınca başqa hekayəmi verdi. Qabağımdakı maneələri götürdü. Mən məsəl üçün müəllimlikdən aldığım maaş qədər qonorar aldım. Sabir Əhmədli qabağıma çıxmasaydı?.. Bilmirəm. Yazıçı olacaqdım, ancaq daha çox əzablar çəkərdim. İlk kitabımı Sabir Rüstəmxanlı çap edib. İnanırsız, 4 il mənim əlyazmam bir yazıçının mətbəxindəki siyirtmədə qalıb. Çox böyük maneə var idi.
A.Quliyev:
- Biz itirilmiş nəsil deyilik. Bizi itirməyə çalışıblar. Nə qədər qəribə olsa da, məni də ilk dəfə Sabir Rüstəmxanlı çap edib. Bir dava vardı - biz bunlardan yaxşı yazırdıq. Bax buna görə də bunların az qala düşməni olmuşduq. Bizim qabağımızı kəsən bu adamlar Azərbaycan ədəbiyyatını dünyanın heç yerində tanıda bilmədilər. Mən “60-cılar nəslini” nəzərdə tuturam, indi də bütün rıçaqlar onların əlindədir. Bunlar heç nə yazmadılar, Azərbaycan ədəbiyyatını da 50-60 il geri atdılar və özlərindən sonra gələn güclü qüvvələrin qabağını kəsdilər.
Ş.Bəylərqızı:
- Həmin nəslin nümayəndələri deyirlər ki, onların Sovetlər İttifaqının hər respublikasında, bəzi Şərqi Avropa ölkələrində on min tirajlarla kitabları çıxıb.
A.Quliyev:
- Azərbaycanın pulu, kürüsü, konyakı-filanı Rusiyaya, Pribaltikaya, hər yerə axırdı. Bəyəm Rusiyada onlar adda yazıçı tanıyırdılarmı? Nə olsun çap olunurdular? İndi tanıyırlarmı? Yox.
“MƏN ARTIQ SEVGİ MƏSƏLƏSİNDƏN YAZMIRAM... DAHA MARAQLI
MÖVZULAR VAR”
F.Yalquzaq:
- İki il öncə dostlarım yığışıb mənə ad günümdə sürpriz etdilər, şeirlərimi çap etdilər. Bununla rusların məşhur misalındakı kimi “ayı xidməti” göstərmiş oldular. Orda mənim istəmədiyim, tələbəlikdə yazdığım şeirlərim də var idi. Həmin kitab “Ad günü” adlanır, ikinci kitabım “Portağal rəngli bulud”dur. Bu kitabın təqdimatı yaxın günlərdə olacaq. Mövzulara gəlincə, mən artıq sevgi məsələsindən yazmıram. Mənim üçün sevgi mövzusu bayağılaşıb. Rəssam olduğum üçün mücərrəd şeylərdən yazmaq istəyirəm. Azad bəyin, haqqında danışdığı roman – “Dumana qarşı” bir qədər avtobioqrafikdir. İkinci roman “Timsah gözü”dür, Azərbaycanda işlənməmiş mövzudur, kütləvi qatil haqqındadır, yəni bir cəmiyyət bir qatili necə yetişdirə bilər. İndi işlədiyim mövzular da abstraktdır, insanın öz-özüylə söhbətidir, “biz kimik, bu dünyaya niyə gəlmişik və bu dünyadan nə istəyirik” suallarına cavablar axtarılır.
A.Qaradərəli:
- Sevgi məsələsində Fərhad bəylə razı deyiləm. Axırıncı sevən cütlük varsa, demək sevgi hələ var. Fərhad bəyin çapına başladığımız romanında çox gözəl yer var. Bunun qəhrəmanı bir qızla rastlaşır. Qız deyir ki, onu yarı yolda qoyan oğlana rədd cavabı verib, əlində çemodan küçədə tək qalıb. Amma rəssam olan qəhrəman ona fikir vermir. Çox istərdim oğlan bu qıza diqqətli olaydı. Çox gözəl xətti itirib.
F.Yalquzaq:
- O xətti inkişaf etdirə bilərdim. Ancaq müəyyən yerdə o qızdan yoruldum, bayağı gəldi. Mən tələbə olanda bu sevgi dastanını yaşamışam. 2000 səhifəlik gündəlik yazmışam. Onu işləmək də istədim. 2-3 səhifə yazdım və gördüm mövzu məni yorur. Daha maraqlı mövzular var, biz niyə bir mövzuda ilişib qalmalıyıq? Sevgi mövzusu kimin xoşuna gəlirsə yazsın. Mən bu sevgini elə yaşamışam, hissiyyatımı elə vermişəm ki... Qəribə gəlsə də deməliyəm o qız hər gün ona şeir yazmağıma o qədər öyrəşmişdi... Mən gündə dörd şeirdən az yazanda məndən küsürdü, deyirdi məni az sevirsən. Yəni özümü bu mövzuda tükətdim. İndi mənim üçün daha maraqlı mövzular var. Bəlkə də qocalanda o mövzuya qayıdacam.
A.Quliyev:
- Yazıçının nədən yox, necə yazmağı şərtdir. Mən sizi tam əmin edirəm ki, sevgidən 100 il qabaq da bayağı yazırdılar, indi də bayağı yazırlar, bundan 100 il sonra da bayağı yazanlar olacaq. Amma sevgidən 100 il əvvəl də yaxşı yazıblar, indi də yaxşı yazırlar, 100 il sonra da yaxşı yazacaqlar. Bir ara bolşeviklər deyirdilər ki, bəsdir nənəmizin cəhrəsindən yazdıq, bəsdir bayatıdan yazdıq...
YAZIÇILARIN YARALI YERİ: “DİLİMİZ KASIBDIR”
Ş.Bəylərqızı:
- İndi də keçək yazı üslubuna. Azad Qaradərəlinin yazılarında çox vaxt mənsub olduğu bölgənin danışıq tərzi, dialekti olduğu kimi saxlanır. Bunu bəyənməyən, ədəbi dilin normalarından kənara çıxmağı yanlış sayanlar da var. Və ya Fərhad Yalquzağın hekayəsində açıq-saçıq ifadələr işlədilir. Elə onluğa düşən “Azadlıq ruhu”nda iki yerdə belə vulqar ifadəyə yer verilir, oxuculardan onu qınayanlar da var idi. Bu iki məsləyə sizlərin münasibətini öyrənək.
A.Qaradərəli:
- Mən ixtisasca filoloqam. Dünyasında müəllifin dilindən nə leksikonumuza oturmayan alınma söz işlədərəm, nə vulqar ifadə, nə də dialekt söz. Obrazların dilindən verə bilərəm. Amma bəzən elə sözləri verirəm ki, orda boşluq var. Sizin radioda Əli Əkbərin iştirakı ilə dillə bağlı bir polemika var idi. Əli Əkbər dilimizin naqis, kasad olduğunu, o birilər zəngin olduğunu deyirdilər. Doğrudan da, bizim dilimiz Anadolu türkcəsinin, rus və ya ingilis dilinin yanında çox kasıb dildir. Ağırdır, yazıçı gərək bu sözü işlətməsin. Amma fakt budur. Mən artıq başlamışam yeni sözlər işlətməyə, onların siyahısını da çap edəcəm. Bəzən uşaqlar Anadolu türkcəsindən söz gətirirlər. Məsələn, Fərhad bəy romanında işlətmişdi, onların bəzisinə qarşı çıxmışdım. Yeri varsa gətir, qarşılığı varsa dili ağırlaşdırmağa ehtiyac yoxdur. O ki qaldı dialektə, mən sıradan çıxan sözləri gətirirəm. Məsələn, biz farscadan olan piyada sözünü işlədirik, ancaq Zəngəzurda onun yayaq kimi qarşılığı var, “səni görüm ömür boyu yayaq qalasan” kimi misal da var. Gətirək işlədək. Yaşayarsa, vətəndaşlıq qazanarsa, işlədək. Dilimiz bəli, kasaddır.
A.Quliyev:
- Mən yazıçının öz bölgəsinin ləhcəsi ilə yazmasının qəti əleyhinəyəm. Bu bizi ona gətirə bilər ki, sonda bir-birimizi başa düşmərik. Qonşu Rusiyaya baxın. Yazıçıların böyük əksəriyyəti sırf ədəbi dildə yazırlar. Azad bəyin dediyi kimi bölgələrdəki təmiz türk sözlərini ədəbiyyata gətirmək ayrı söhbətdir.
F.Yalquzaq:
- Bizim dilimizin kasad olması fikriylə razıyam. Ruscadan kitab tərcümə edirəm. Orda elə ifadələr var ki, axtara-axtara qalıram. Dörd-beş sözlük cümləni bəzən səkkiz-on sözlə əvəz etməli oluram. Dilimizin kasıb olmasının səbəbini bilmirəm. Ola bilsin dilimizə ərəb-fars sözlərini doldurmuşuq, indi də əlində əsir-yesir qalmışıq. Mən Türkiyə türkcəsindən o sözləri gətirirəm ki, dilimizdə qarşılığı yoxdur, ya da ərəb-farscadır. Məsələn, ümumiyyətlə sözünü gənəlliklə sözüylə əvəzləyirəm. O ki qaldı vulqarizmə, ola bilər oxucularımız dünya ədəbiyyatını az oxuyurlar. Limonovu, Bukovskini oxuyanlar bilirlər ki, mənim yazdıqlarımdan da betər ifadələrdən istifadə ediblər. Belə baxanda o sözləri gündəlik həyatımızda gündə yüz dəfə işlədirik.
A.Qaradərəli:
- Yeri varsa, orda ətin kəsilir və yazmalısansa yaz. Riyakarlıq etmək lazım deyil. Qardaş, sənin xalqın söyüş söymür?
“ŞƏRİF AĞAYARI TƏBRİK EDİRƏM”
Ş.Bəylərqızı:
- Şərif Ağayar AYB-dən uzaqlaşdırılıb. Onun qurumun katibi Fikrət Qocanı təhqir etdiyi, AYB-nin ünvanına böhtan atdığı deyilir. Buna münasibətiniz?
A.Qaradərəli:
- Mən Şərif Ağayarı təbrik edirəm.
A.Quliyev:
- Nə yaxşı ki, biz 37-ci ildə yaşamamışıq. Bu adamlar heç kəsə ehtiyac duymazdılar, özləri bizi o binanın qabağına düzüb güllələyərdilər. Buna pis baxıram. Axı, bu nə deməkdir? Şərif onları çox haqlı tənqid edib. Məni də sabah çıxarsınlar o AYB-dən.
F.Yalquzaq:
- Şərif Ağayarın özünə də, yazısına da hörmət edirəm. Məncə, Şərif bəy ordan çıxarılmaqla heç nə itirməyib ki, qazanıb.
Izlə...
